چین ویلي د ترهګرۍ په ضد د مشترکه عملیاتو دپاره به دا میاشت پاکستان ته خپل ځواکونه لېږي.

چین پاکستان سره د مشترکه پوځي مشقونو اعلان د نهې، سه شنبې، په ورځ وکړو چې هدف يې د جنوبي د اېشیا د خپل ګاونډي ملک سره د امنیت په برخه کې همکاري زیاتول دي.

په تېرو پینځو کلونو کې د دواړو ملکونو وړمبي مشقونه په داسې وخت کې کولی شي چې چین غواړي په پاکستان کې په مختلفو منصوبو کارکوونکو د زرګونو په شمېره کې د خپلو شهریانو د تحفظ دپاره پاکستان ته چینايي امنیتي کارکوونکي ولېږي.

په نږدې وختونو کې وسله والو په پاکستاني ځواکونو او په چینایانو یو شمېر حملې کړي دي ځینې حملې کالعدم تحریک طالبان پاکستان، ټي ټي پي، منلې دي.

د چین د دفاع وزارت د نهې، سه شنبې، په ورځ وویل د پاکستان په کوربتوب واریر اېټ یا جنګالی اتم نومې مشقونه به د نومبر د میاشت په اخېره کې شروع شي او د ډسمبر د میاشت تر نیمې پورې به دوام لري.

د چین د مطبوعاتو ترمخه، د مشقونو هدف د ترهګرۍ خلاف د مشترکه عملیاتو صلاحیت زیاتول دي. د چین د دفاع وزارت وویل پاکستان سره مشقونو کې به د پیپلز لېبرېشن ارمي یا پي اېل ای د مغربي برخې ځواکونه شرکت کوی.

د چین د سرکاري مطبوعاتو ترمخه، دواړه ملکونه به مشقونه په ګڼو مرحلو کې کوي چې په کې به د جنګ د حقیقي حالاتو په شان ماحول کې مختلف ماهرتونه استعمالولی او ترتیبولی شي.

د دې نه مخکې چین او پاکستان په ۲۰۱۹ کې مشترکه پوځي مشقونه کړي دي.

تېره میاشت دوه چینايي انجېنیران د کراچۍ هوايي اډې سره نږدې په ځانمرګي حمله کې ووژل شوو. وژل شویو انجینرانو د چین او پاکستان په اقتصادي منصوبه سي پېک کارکولو.

د سږ کال د مارچ په میاشت کې پينځه چینايي انجینیران او پاکستانی ډرایور يې په ځانمرګي حمله کې ووژل شو.

په پاکستان کې په چینایانو حملو د چین غصه راپارولې ده او چين غوښتنه کوي چې پاکستان دې ورسره د خپلو شهریانو د تحفظ دپاره مشترکه انتظام برابر کړي.

پاکستان دا خبره رد کړې چې چین پې سفارتي فشار اچولی دی او په دې اړه رپورټونه یې د مطبوعاتو اندازې بللې دي.

د پاکستان د خارجه وزارت ترجمانې ممتاز زهره بلوچ تېره هفته د معمول خبري کانفرنس ته وویل په پاکستان کې چینایانو د تحفظ او د ترهګرۍ ضد همکارۍ په شمول پاکستان او چین په یو شمېر مسلو د خبرو اترو دپاره قوي مکالمه موجود ده. هغې زیاته کړه چې په پاکستان کې د چینايي شهریانو، چینايي منصوبواو اداردو د تحفظ به اسلام اباد ګامونه پورته کوي.

بلوچ وویل د چین او پاکستان همکارۍ ته د نقصان رسوولو کوښښونه به نه کامیابېږي.

په کراچۍ کې په چینایانو د حملې یو څو ورځې وروسته د چین سفیر جیانګ زیدونګ په اسلام اباد کې یو سېمینار ته تقریر کې چینایانو د تحفظ په اړه د پاکستان په اقداماتو پوښتنه راپورته کړه او ويې وېل دا خبره ورته د منلو وړ نه ده چې په شپږو میاشتو کې په چینایانو په دویم ځل حمله وشوه.

جیانګ غوښتنه وکړه چې د داسې ډول حملو د تکرارېدو مخنیوي دپاره دې پاکستان موثره ګامونه پورته کړي او په حملو کې ککړ کسان دې ونیول شي سزاګانې دې ورکړی شي.

پاکستان د چینايي سفیر خبرې پرېشانه کوونکي او د دواړو ملکونو ترمنځ د سفارتي روایاتو برعکس وبللې.
د چین سفیر خبرو ته د پاکستان ردعمل غېر معمولي ګڼل کېږي او د چینايي سفارتکار وېنا هغه د هغه درد اظهار کوي چې په تېرو پینځوکلونو کې په پاکستان کې د ۲۱ چینایانو په وژل کېدو يې بيجېنګ محسوسوي.

د پاکستان وزيراعظم شهبازشريف په مشرۍ کې د نیشنل ایکشن پلان د اېپکس کمیټې غونډې کې په بلوچستان کې د فعالو ترهګرو ډلو پر ضد د پوځي عملیاتو کولو فیصله شوې ده.

د نهې – سه شنبې په ورځ د وزيراعظم شهبازشريف په مشرۍ کې د نیشنل ایکشن پلان د اېپکس کمیټې غونډې اعلامیه خپوره کړل شوې ده.

په دغه اعلامیه کې ویل شوې چې د نیشنل ایکشن پلان د اېپکس کمیټې غونډې کې اتفاق شوی چې په بلوچستان کې د ترهګرو ډلو پرضد دې جامع پوځي عملیاتو وشي.

د اېپکس کمیټۍ په غونده کې د ترهګرۍ ضد قامي ادارې (نېکټا) د بیا فعالولو او په قامی او صوبایي استخباراتي همکارۍ او د ګواښونو ارزونې مرکزونو پر جوړولو هم اتفاق شوی دی.

په غونډه كې دا فيصله هم شوې چې د ترهګرۍ په ضد د مرکزي حكومت په هداياتو عمل كولو دپاره به د صوبايي اېپکس كمېټو تر څارنې لاندې ضلعي رابطه كمېټې جوړولی شي.

وزيراعظم شهبازشريف د اېپکس کمیټې غونډې ته خپله وینا کې وویل چې څو کاله وړاندې دوی په ترهګري قابو موندلی و خو کله نه چې ترهګري بیا زياته شوه نو نړۍ دوی ته پیغورونه ورکوي.

د نیشنل ایکشن پلان د اېپکس کمیټې غونډې ته خپله وینا کې ښاغلي شهباز شریف وویل، چې په خېبرپښتونخوا او بلوچستان كې د ترهګرۍ له وجې خلک اندېښمن دي۔

ښاغلي شریف وویل هغه څه چې بې ایل اې (BLA) کوي د 'وحشت' یو مثال دی.

په دې غونډه کې دپوځ سرلښکر جنرال عاصم منیر ، د څلورو واړو صوبو اعلا وزیرانو، ګورنرانو، چیف سیکرټریانو اؤ نورو لوړ پوړو چارواکو برخه درلوده.

وزیراعظم د نیشنل ایکشن پلان د ایپکس کمېټۍ دا مهمه غونډه وروسته له هغې رابللې وه چې په دې وروستیو کې په پاکستان کې په چیني کارکوونکو، امنیتي ځواکونو د ترهګریزو بریدونو لړۍ زیاته چټک شوې اؤ په دې بریدونو کې پوځ، پولیسو اؤ د ایف سي عسکرو اؤ افسرانو ته درانه ځاني زیانونه اوښتي دي.

تېره میاشت د اکتوبر په اوومه د پاکستان په کراچۍ ښار کې د نړيوال هوايي ميدان [اييرپورټ] څنګ ته د چينايانو په قافله برید کې دوه چينايان وژل شوي وو او يو بل ژوبل شوی و. چين بيا د پاکستان نه "د چينايي وګړو د خونديتوب دپاره د ټولو اړينو ګامونو پورته کولو غوښتنه کړې وه.

په دې ورستو کې په پاکستان کې په چينايي وګړو د شوو ترهګر بريدونو وروسته د پاکستان وزير اعظم شهباز شريف د چين مرستيال وزير اعظم ډنګ ژويې ژانګ ته باور ورکړی حکومت به يې د چين د وګړو د حفاظت لپاره هر ممکن ګام اخلي.

په پاکستان کې په دې ورستو کې په چينايي وګړو يو شمېر خونړي بریدونه شوي چې له هغې وروسته بيجينګ پرله پسې په اسلام اباد د خپلو وګړو د حفاظت ټينګار کوي.

د مطبوعاتو رپورټونه ترمخه د تېرې يوې لسيزې راهیسې چې کله د پاکستان او چين ترمنځ د 60 اربه ډالرو د سي پېک په پروژه کار پېل شوی، نو په بېلابيلو حملو کې د پاکستان دننه نزدې 21 چينايي کار کونکي وژل شوي دي.

په پاکستان کې د سي پېک لاندې د منصوبو برخه په بلوچستان ګوادر کې ده او د پاکستان څخه د ازادۍ لپاره جنګېدونکې بلوڅ وسله والې ډلې دا پروژې د بلوڅانو د وسيلو تړونکي بولي او ورباندې حملې کوي.

پاکستان کې د شخړو او امنيت د مطالعاتو څيړنيزې غېر حکومتي ادارې پاکستان انسټيتیوټ فار کانفلیکټ اینډ سیکورټي سټډیز (پېکس) د وروستي رپورټ ترمخه په اکتوبر کې د پاکستان دننه ترهګریزو بریدونو کې 198 کسان وژل شوي چې پکې 98 ترهګر ، 62 امنيتي چارواکي او 38 عام وګړي وو۔

د پېکس د پورټ ترمخه په مجوعي حملو کې 87 فيصده په خېبر پښتونخوا کې شوي چې 117 تنان پکې ژوند دلاسه ورکړی دی.

د افغانستان لپاره د چین ځانګړي استازي یو شاویونګ په افغانستان کې د «20 ترهګرو ډلو د فعالیت په اړه اندېښنه» ښودلې او له دې پلوه چین او د سیمې نورو هېوادونو ته د ور پېښ ګواښ په اړه یې خبرداری ورکړی دی.

نوموړي د بیجینګ د خبرو اترو د مرکز سره په مرکې کې وویل: «د امریکا تر حضور مخکې په افغانستان کې د ترهګرو یوه یا دوې ډلې وې، خو اوس څه باندې ۲۰ ترهګرې ډلې په دغه هېواد کې فعالیت لري.»

د چین دغه ځانګړي استازي د کومې ځانګړې ډلې نوم وانخیست، خو چین په افغانستان کې د "شرقي ترکستان اسلامي غورځنګ" د فعالیت په اړه اندېښنه ښودلې وه. تېرکال د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند وانګ وینبین ویلي وو: «طالبان په لیکلې بڼه ژمنه کوي چې د شرقي ترکستان اسلامي غورځنګ او نورو تروریستي اعمالو او فعالیتونو ته به اجازه نه ورکوي. »

طالبان دا نه مني چې په افغانستان کې دې ترهګرې ډلې وي او وايي چې چاته اجازه نه ورکوي چې د افغانستان له خاورې د نورو په ضد ګټه واخلي. د طالبانو حکومت د ویاند مرستیال حمد الله فطرت د چین د دغه دیپلومات د څرګندونو په اړه ویلي: «دا اندېښنه چې په افغانستان کې خپلسرې ډلې شته، په ځای نه ده. اوس افغانستان امن دی.»

په همدې حال کې د افغانستان لپاره د چین ځانګړي استازي ویلي دي چې هېواد يې په افغانستان کې د نفوذ او یا کنترول په لټه کې نه دی. وايي چين یو سوله ییز او با ثباته افغانستان غواړي او «د معتدل او همه شمول حکومت» په جوړېدو یې ټېنګار وکړ.

په 2021 کال کې له افغانستان څخه د نړیوالو ځواکونو له وتلو څخه وروسته، د متحدو ایالتونو یو شمېر چارواکو اندېښنه ښودلې وه چې په افغانستان کې د چین نفوذ مخ په زیاتېدو دی. د امریکا نوي منتخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ دا هم ویلي وو، چې د باګرام هوايي اډه، چې یو مهال د امریکايي ځواکونو مرکز و، اوس د چین په لاس کې دی.

خو د چین استازي وویل: «چین په افغانستان کې د تلپاتې سولې، دوامداره ثبات او بیا رغونې د چارو ملا تړي. په دې کې د یو ملي سیاسي چوکاټ جوړېدل، د یو معتدل او همه شمول حکومت تشکیل، د بشري او انکشافي مرستو دوام او د امنیت ښه والی- په ځانګړي ډول د سایبري امنیت او د دوه اړخیزو همکاري- شامل دي.»

د افغانستان لپاره د چین دغه ځانګړي استازي وویل چې هېواد یې په تېرو دریو کلونو کې له افغانستان سره ۶۴ میلیون ډالر مرسته کړې ده.

چین د هغو څو هېوادونو په ډلې کې و، چې په افغانستان کې یې د جمهوریت د سقوط پر مهال په کابل کې خپل سفارت بند نه کړ او بیا یې د طالبانو د دیپلوماتانو باور لیکونه هم ومنل، خو لا یې د نورو هېوادونو په څېر، د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی.

نوموړي په افغانستان کې بشري حقونه او د ښځو تعلیم یوه فرعي ستونزه وبلله. ملګري ملتونه او د لویدیځ هېوادونه دا مسئله جدي ګڼي او له طالبانو سره د تعامل لپاره بشري حقونو ته درناوی، د ښځو تعلیم او د همه شمول حکومت جوړېدل شرط ګڼي.

دا په داسې حال کې ده چې څو ورځې مخکې د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت وویل چې طالبان باید په افغانستان کې د ترهګرو ډلو سره د مبارزې په اړه د اسلام اباد اندېښنه جدي وګڼي او د پاکستان د خلکو زغم دې نه ازمايي. خو طالبان ادعا کوي چې په افغانستان کې ترهګرې ډلې نه شته.

يادونه: د وي او ای اشنا په مننه

د پاکستان او افغانستان د سوداګرۍ ګډې خونې چارواکي وايي، د خېبر پښتونخوا حکومت لخوا د صوبې څخه افغانستان ته په وړونکو سوداګریزو توکيو دوه فيصده ټېکس، ماليې لګول کېدو سره د دواړو ګاونډي هيوادونو تر منځ سوداګري اغېزمنيږي.

دوی وايي د نړيوالو اصولو ترمخه بايد پاکستان د ټېکس خمتولو ترڅنګ د ټرانزټ په وړاندې ټول خنډان لرې کړي، چې د پاکستان او افغانستان ترمنځ سوداګري وده وکړي.

د پاکستان او افغانستان د سوداګرۍ ګډې خونې د افغانستان او منځنۍ اسيا ترمنځه دوه اړخيزه او ټرانزيټي صادراتو کې په لوی کچه کمي باندې ژوره اندېښنه ښودلې ده.

د ګډې خونې خبرپاڼه کې ويل شوي، د خېبر پښتونخوا حکومت لخوا لګول شوی دوه فيصده ټېکس او نور اقتصادي خنډان د پاکستان اقتصادي سيالي او سيمه ييز اقتصادي ثبات اغيزمنوي.

افغان تاجران وايي د پاکستان له خوا په ټرانزيټي توکيو او صادراتو ټېکسونه لګول او وخت په وخت د لارو بندېدو په نتيجه کې سوداګر په بدلو لارو تجارت کولو ته اړ شوي دي.

د پاک افغان د سوداګرۍ ګډې خونې اجراوي رييس نقيب الله ساپی وايي، "دې ټېکس مسايل جوړ کړي دي د پاکستان او افغانستان په تجارت کې يعنې د افغانستان او پاکستان تجارت دې زيانمن کړی دی او اوسمهال د کراچۍ د لارې څخه افغان تاجران اغېزمن کېږي او دوی نورو لارو ته لکه بندر عباس ته، ټرانزټ په هغه لاره راځي، د تورخم او غلام خان لارې د افغانستان او پاکستان ترمنځه مهمه لارې دي نو په دغې لارو هم تجارت ختمېږي".

سوداګر وايي د خېبر پښتونخوا حکومت لخوا دوه فيصده ټيکس لومړی پړاو کې د پاکستان په صادراتو لګول شوی وو، بيا د افغانستان په صادراتو چې د پاکستان نه ټرانزټ کېږي او اوس په نومبر مياشت کې د کراچۍ لارې څخه راتلونکي ټرانزيټي توکيو باندې هم ولګول شو.

دوی وايي د پاکستان په صادراتو د دې ټېکس لګېدو وروسته په افغانستان او منځنۍ اسيا کې د پاکستاني مالونو قيمتونه هم لوړ شوي دي چې دواړو اړخونو ته يې توان رسېږي.

په جلال اباد کې د سوداګرۍ د خونې غړی او تاجر زلمی عظيمي وايي،"مونږه د پاکستان سره چې کوم اپټا قرارداد لرو د هغې مطابق دا مونږه سره ظلم دی، ټرانزټ باندې چې دوی کوم دوه فيصده ټېکس کراچۍ پورټ کې اخلي دا په څلورو کنټېنرو لکه يو جي ډي باندې څلورنيم لکه پاکستانۍ روپۍ ټيکس اخلي چې د کراچۍ نه دا کنټېرونه افغانستان ته راځي".

تاجران وايي تېر کال د پاکستان حکومت لخوا څه باندې 200 ټرانزيټي توکيو باندې بندېز، په ځينو اجناسو لس فيصده ټېکس لګولو او د بېنک ګرانټۍ لازمي کولو په نتيجه کې شاوخوا 70 فيصده د افغانستان ټرانزټ بندر عباس ته واوړېدو.

دوی د پاکستان د حکومت څخه غوښتنه کوي چې په وروستيو کې کومې قاعدې وضع کړل شوې او ټيکسونه لګول شوي هغه دې واپس واخلي.

نقيب الله ساپی وايي، "د پاکستان حکومت دې دغه ايس ار اوز واپس واخلي، زوړ چې کوم اپټا قرارداد په منځ کې لرو په هغې کار مخې ته روان شي او د دې ترڅنګ دغه دوه فيصده ټيکس يا حکومت چې بل کوم ټيکس لګوي دا بايد ختم کړل شي، د اسلام اباد او کابل په منځ کې يوه موافقه وشي او په هغې مخکې لاړ شي چونکې هغه موافقه د اپټا شته دی نو هم هغه تمديد شي او هغې ته رای ورکړي".

د پاکستان او افغانستان د سوداګرۍ ګډې خونې ترمخه د دواړو هېوادونو ترمنځه تجارت چې يو وخت یې حجم دوه اعشاريه پينځه ميليارده ډالره وو او تمه کېده چې پينځه ميليارده ډالره ته ورسېږي، د هغې په ځای د پام وړ کموالي سره مخ شوی دی.