د سپټمبر په میاشت کې د پاکستان پنجاب ښار کې د لاهور په موټروی سړک د یوې مور سره د جنسي زیاتوب پیښې نه پس په ملک کې دننه او په عالمي کچه هم یو ځل بیا دا بحثونه شورو شول چې په پاکستان کې ښځې له تشدده څومره خوندي دي؟
او ایا د حکومت له خوا د ښځو پرضد د تشدد د مخنیوي په لړ کې د قانون سازۍ نه علاوه هم څه ګامونه اغستي شوي؟ او دا چې ښځو ته د یو اذاد انسان په توګه د ژوند اختیار ورکولو په لړکې د پاکستاني ټولنې خويي څومره بدل شوی؟
که یو خوا په پاکستان کې د ښځو د حقونو تخفظ په لړ کې د حکومت له خوا د قانون سازۍ په مد کې څه لږ ډیر پرمختګ ولیدل شو خو ددی باوجود په 2020 کال کې د ښځو او ماشومانو سره د جنسي زیاتوب او وژنو، د غیرت په نوم د قتلونو، د کورني تشدد او د کار په ځایونو کې د تنګولو او ویرولود پیښو په شمول پدې کیسونو کې د انصاف ترلاسه کولو په مد کې هم د یو شمیر مشکلاتو خبرونه رپورټ شوي دي.
خبریالا نورین شمس وايي، په 2020 کې د ښځو د عالمي ورځ په موقع د ښځو د مارچ او دهغويي نعرو باندي وړومبی د هر اړخ نه نیوکې اوشوې خوبیا پرله پسی د ښځو او ماشومانو سره د جنسي زیاتوب او وژنو د پیښو په میديا رپورټ کیدل ډیر تنقیدي اوازونه غلې کړل. هغه وايي:
"ډیر خلک پدی پوهه شول چې ښځه کله د خپل بدن د خپلې خوښې خبره کوي نو دهغې مطلب يي چې څوک هم دهغې په وجود دهغې د خوښې پرضد اختیار نه شي لرلې. ددی نه علاوه په میډیا باندي د ښځو او ماشومانو د حقونو په حقله بحثونو، شعور بیداروي او د حکومتي د مخنیوی اقداماتو سره سره د کورونا وبا دلاسه ښځوته د کورني تشدد او دې نه ورپیښو زهنې مسلو باندي هم وخت په وخت پروګرامونه اوشول".
د موټروی او دغه شان نورو پیښو نه پس د پاکستان صدر ډاکټر عارف علوي په دسمبر کې په زوره د جنسي تېریو د مخنیوي قانون 2020م منظور کړو چې ترمخه به یې په ټول ملک کې دجنسي زياتو په اړه مقدمو فېصله کولو دپاره ځانګړې عدالتونه جوړولی شي. چې پدغه عدالتونو کې به د څلورو میاشتو په لنډه موده کې فېصله کېږي. او کوم کسان چې په ریپ یا جنسي تیري کې ککړ وي دهغوئ دجنسي توان ختمولو دپاره به دهغوئ رضا ترلاسه کول ضروري نه وي.
وخت په وخت د پاکستان حکومت ته د ښځو د حقونو په حقله وړاندیزونه کونکي فعاله ډاکټر فوزیه سعید وايي د حکومت نیت به ضرور ښه وي خو سختې سزاګانې ددی مسلې حل نه دی. هغه وايي:
"زما تجربه ده چې سختې سزاګانې د سزاګانو شرح نشي زیاتولې ځکه چې بیا عدالتونه هم د ثبوتونو معیار ډیر لوړ کړي چې د شک هیڅ ځاي پاتي نشي. او څوک په غلطه سزاوار نشي. او په دې وجه بیا یو تن پریښودی کیدی هم شي. پاکستان کې د وړاندي نه د ریپ په جرم کې د سزا ورکولو شرح 1٪ نه هم کمه ده. یعني که 100 د ریپ کیسونه عدالت ته ځي نو په یوه مقدمه کې هم ډیره په ګرانه سزا اؤرول کیږي. نو ځما په فکر سختې سزاګانې به د مسلې په حل کې دومره ګټه ورې نه وي".
بل خوا که څه هم د 18 ایني ترمیم نه پس پاکستان کې صوبی په ځیني مدونو کې د قانون سازۍ دپاره با اختیاره دي خو ددی باوجود هم د وړوکوالي د ودونو د مخنیوي په لړ کې یواځي په سنده او پنجاب کې په 2014 او 2015 کې قانون سازي شوي. خو خېبر پوښتونخوا او بلوچستان کې په 2020 کې پدی لړ کې هیڅ پرمختګ وا نه شو.
د یونیسف رپورټ ترمخه پاکستان کې 21٪ جینکئ د 18 کالو عمر ته رسیدو نه مخکي واده کړی شي. په خېبر پوښتونخوا کې خو د کورني تشدد د مخنیوي قانون هم په 2020 کې منظور نه کړی شو.چې د ډیرو کلونو نه د ځنډ ښکار دی.
پاکستان کې پدی کال کې یو شمیر د غېرت په نوم مرګونه هم د ملک په بیلا بیلو برخو کې رپورټ شول چې صحیح شمیره يي لا مخې ته نده راغلي خو د حقونو فعالین وايي هر کال پاکستان کې 1000 پوري ښځې د غېرت په نوم وژل کېږي. دويي دا هم وايي، اصل شمېره دی نه ډېره زیاته کیدی شي ځکه چې اکثره دا قسمه کیسونو ته یا خو د ځانوژنې نوم ورکړی شي او یا د سره رپورټ نشي.
د کار په ځایونو کې هم د ښځو سره د تنګولو یا ویرولو ته هغه وخت توجو ورکړی شوه چې په نومبر کې د پنجاب یوی سیشن جج ډاکټر ساجده احمد د ملک او د لاهور هايي کورټ مشر قاضیانو ته په یو ښکاره خط کې ګله وکړه چې هره ورځ ځان ته وکیلان ویونکي نارینؤ د لاسه سپکې سپورې اؤریدو او دهغوي د ګنده سترګو ښکار کیدو نه زیاته ښه به دا وه چې پخپل کلي کې يي غوا ګانې یا بیزې سرولې. او دا چې که په مذهب کې حرام نه وی نو ددی ناوړه خویونو دلاسه به يي د سپریم کورټ مخی ته ځان وژلی وی.
یاده دي يي پاکستان کې د کار په ځایونو کې د ښځو د تنګولو یا یرولو قانون په 2010 کې جوړ کړی شوی وو خو پوهان وايي ددی قانون په حقله د کم علمۍ اؤ زیاتره د ټولنې د ویرې ښځې ددی د استعمال نه ډډه کوي.
بل اړخ ته د کرونا وبا له کبله هم د ښځو سره نه یواځي په کورني تشدد بلکه په انټرنیټ تنګولو کې هم اضافه ولیدل شوه. پاکستان کې د انټرنیټ استعمالونکو په حقونونظر ساتونکي اداره ډیجیټل رائټس فاؤنډیشن وايي، د لاکډاؤن لګیدو سره سم یواځي د مارچ او اپریل په میاشت کې په انټرنیټ د تنګولو شکایتونو کې 189٪ اضافه ولیدل شوه. او پدی کې 74٪ شکایتونه د ښځو له خوا رپورټ شوي وو.
ددی سره سره د عالمی اقتصادي فورم له خوا دسمبر 2019 کې جاري شوي رپورټ کې د جنس په بنیاد د تفریق په مد کې پاکستان د 153 ملکونو په فهرست کې په 151نمبر وو.
ډاکټر فوزیه سعید وايی، په عمومي توګه 2020 کال کې د حکومت له خوا د ښځو د خیرښیګړی په لړ کې څه کوټلی ګام و نه لیدل شو او ددی سبب دا کیدی شي چې حکومت د صحت او د اپوزیشن له خوا په مسلو کې نختی وو. هغه دا هم وايي د 2019 نه د ښځو دپاره جوړ د قومي کمیشن د مشرۍ په څوکۍ هم وسه پوري څوک ندې ټاکل شوي. خو هغه د ځوانانو نه ضرور هیله منده ده چې د خپل حق دپاره يي په 2020 کې هم هڅي رواني ساتلي. ډیوه سره خبرو کې ډاکټر فوزیه سعید اویل:
"زه ډیره خوش بینه یم، نه یواځي د عورت مارچ نه بلکه نور هم ډیر تحریکونه دي چې په منظمه طریقه د ژوند د هر اړخ ښځي پکې شاملی دی. ځوانان ډیر منظم دي او هغوي چې څنګه کار کوی د ستائنی وړ دي. دوې د ټیکنالوجي په ښه استعمال هم پوهیږي او ډیره ګټه تي اخلي. زه ددوي ټولو شکریه ادا کوم او ډیره هیله منه یم".
که 2020 کال په پاکستان کې د ښځو د حقونو په لړ کې دومره ګټه ور نه وو خو د کال په اخره کې د پاکستان صدر عارف علوي لخوا یو مثبت ګام ضرور ولیدلی شو.
په دسمبرکې په ایوان صدر کې د جنس په بنیاد فرق ختمولو او په قانوني، اقتصادي او سماجي توګه د ښځو د بااختیاره کولو په موضوع جوړې غونډې ته صدر ویلي، د کلتوري خنډانو لرې کولو او د ښځو دپاره جوړ قوانین عملي کولو سره به ښځې په سماجي او معاشي توګه خودمختاره جوړولې شي.
