د خېبر پښتونخوا په قبایلي ضلعه کورمه کې فرقه يیزې شخړې داوم لري او په تازه پېښه کې د شیعه مسلک سره تړاو لرونکي دوه کسان وژل شوي او درې نور ژوبل شوي دي، د ځایي خلکو په ځوابي ډزو کې دوه برید کونکي هم وژل شوي دي.

‎ځايي پولیسو دغه پېښه تاييد کړې، وايي دا پېښه تیره ورځ د افغانستان پولې سره جوختې د برې کورمې په شنګک سیمه کې شوې چرته چې په موټرسایکل سورو وسله والو پر هغو کسانو ډزې وکړې چې په خپلو پټو کې په کرونده بوخت وو.

‎د دوی په وینا په دغه بريد کې دوه تنه، هدايت حسين او هاشم علي، پر ځاى وژل شوي او درې تنه نور ټپيان شوي دي.

‎پولیس زیاتوي دوی ته ويل شوي، د پېښې وروسته، قبایلي لښکر چيغه کړې، حمله کوونکي یې ګېر کړي، په هغوی یې ډزې کړې او دوه حمله کوونکي يې وژلي دي.

په برید کې ژوبل او مړي کسان په فوري توګه د ضلعې مرکزي ښار پاړاچنار کې ضلعې روغتون ته وړل شوي دي.

د روغتون مشر اېم ایس ډاکټر سید میر حسین جان رسنيو ته ویلي چې دوه مړي او درې ټپيان روغتون ته راوړل شوي دي، او د ټپيانو حالت د اندېښنې وړ دی.

د سیمې یو مدني فعال عمران مقبل وویل، په کورمه کې په پټ مخ کسان راشي وژنې وکړي او بیا وتښتي خو وروسته بیا دغه وژنې فرقه ییزه بڼه خپله کړي او بیا ټوله ضلعه کې د شیعه او سني مسلک خلکو تر مینځ خونړی نښتې پیل شي.

هغه وویل حکومتي چارواکي د دغه خونړیو نښتو یوازې ننداره کوي او د مخنيوي د پاره کوم ګامونه نه پورته کوي.

‎د کورمې مرستيال کمشنر جاوید الله مسيد د دې پېښې د تاييد ترڅنګ ویلي د پېښې پلټنې روانې دي، چې ککړ کسان د قانون منګولو ته وسپارل شي. هغه زياته کړه چې حکومتي ادارې په سیمه کې د امن راوستلو لپاره هڅې کوي.

‎يوه اوونۍ وړاندې د اکتوبر په 11مه په همدې سیمه کې يو بله د ډزو پېښه شوې، دوه کسان پکې ټپيان شوي وو. بیا وروسته په سیمه کې په یوه بله پېښه کې د مسافر وړونکو ګاډو په قافله شوي برید کې 15 کسان وژل شوي او اووه نور ټپيان شوي وو.

د سیمې یو ازاد خبریال عدنان حیدر وايي دې پېښې وروسته په لسګونو کسان د شک په بنیاد پولیسو نیولي چې زیاتره د سکولونو او کالجونو زدکونکي دي.

‎په تېرو څو میاشتو کې د کورمې په سیمه کې فرقه ییز تاوتریخوالی زیات شوی او په وار وار سره دا ډول خونړۍ پېښې کېږي. په دغو تاوتریخوالو کې سلګونه ځايي خلک وژل شوي او ګڼ شمېر نور ټپيان شوي دي.

‎د ضلعي چارواکو په وینا، د دغو پېښو له امله د سیمې ټولې د تګ راتګ لارې بندې دي چې نورې ناوړه پېښې ونه شي. خو دا ګامونه د ځايي خلکو لپاره لا نورې ستونزې پيدا کړې دي.

‎په سیمه کې د تاجرانو د اتحادیې یو غړی اسلام علي وايي د لارو بندیز له امله په سیمه کې د خوړو او درملو کمښت جوړ شوی او د خلکو ستونزې سېوا کړې دي.

‎هغه وویل د افغانستان سره د خرلاچي سوداګریزه لاره هم تړل شوې ده، چې په نتیجه کې یې سوداګرو ته په کروړونو روپۍ تاوان رسېدلی دی.

‎د کورمې ضلعې مرستیال کمشنر جاوېد الله محسود ویلي، حکومت د تلپاتې امن د ټینګښت لپاره بیړني ګامونه پورته کوي، چې په کې د ځايي قبایلي مشرانو جرګې په مرسته د حل لارو موندل هم شامل دي.

‎که څه هم د سيمې قبايلو او حکومت ترمنځ د مذاکراتو او جرګو هڅې روانې دي، خو بیا هم په سیمه کې تاوتریخوالی کم شوی نه دی. ځايي مشران او جرګه وال وايي چې حکومت باید نور اغېزمن اقدامات وکړي، چې په سیمه کې تلپاتې امن ټينګ شي.

‎ځايي خلک وايي که اوسنی حالت همداسې دوام وکړي، نو دا نښتې به ټولې سیمې ته پراخې شي او نور انساني او مالي زیانونه به واړوي.

پاکستان نن، په 16م اکتوبر د خوراک نړيواله ورځ په داسې مهال لمانځي چې د ملګرو ملتونو له مخې،د ياد هيواد 15 سلنه ابادي يا په هرو شپږو وګړو کي يو تن د خوراک د سخت کمي ،يا د لوږې سره مخ دی٠

په پاکستان کي د ملګرو ملتونو د ايف اې او يا د خوراک، کرکيلې تنظيم او ډبليو ايف پي يا د نړيوال خوراک پروګرام مشرې فلورنس رول وایس اف امريکا ډيوه ته وويل"په پاکستان کي شل في صدي ابادي يا په پنځوؤ کي يو تن د خپل وزن نه کم دی او 15 سلنه خلک د خوراک د سخت کمي سره مخامخ دي."

په دي موقعه په پاکستان کي د خوراک د نړيوال پروګرام مشرې کوکو شيما وويل د خوراک نړيوال پروګرام د خپلو همکارانو او اړونده ادارو اې ايف آي ډي ، ايف اې او، مقامی حکومتونو او ټولنې سره په ګډه د صحت مند خوراک باوري کولو لپاره هلې ځلې کوي.

نړيوال بينک تيره اوونۍ پخپل يو تازه رپورټ کي ویلي وؤ چې سږکال د ياکستان د کمزورې اقتصادى ودي له وجې د لسو کروړو نه زيات خلک د غربت له کرښې ښکته تللي دي.

د اقتصادي چارو خبريال او څيړونکی مهتاب حیدر ډيوه سره خبرو کې وایي"د 2.8 في صدي د اقتصادى ودې شرحه په پاکستان کي د بې وزلۍ د کچې کمولو لپاره پوره نه ده او تر کومې چې دا شرحه د شپږ في صدي نه پورته شوې نه وي، نه خو غربت کميدای شي او نه د روزګار موقعې ترلاسه کیدای شي."

د نړيوالې مالياتي ادارې آي ايم ايف له مخې، پاکستان د نړۍ د بې وزله هيوادونو په فهرست کي په 52م نمبر ی، او د بشري پرمختيا په فهرست کې د پاکستان وضعيت د 192 هيوادونو څخه په 161م نمبر دی کوم چې د دي هيواد خراب صورتحال نور هم واضحه کوي.

د پاکستان وزيراعظم شهباز شريف د خوراک د نړيوالې ورځې په مناسبت پخپل پيغام کي ویلي" مونږ د غذایي تحفظ ، تل پاتې کرکيلې او د خپل ولس د خيرښېګړې يقيني کولو لپاره د خپل عزم اعاده کوو او د کرکيلې څانګه کې داسې عصري تګ لارې خپلوو چې زمونږخوراکي نظام د نړيوالو چيلنجونو په مقابله کي مستحکم وي."

څيړونکي وایي د خلکو په ګڼ شمير کي بى وزله کيدل يوه نړيواله ستونزه ده او دې لپاره په حکومتي کچه لکه بې نظير انکم سپورټ پروګرام او د ټولنې په کچه نور ګامونه اخستل پکار دي.

قاؽد اعظم پوهنتون اسلام اباد کي د اقتصادى څانګې استاد ډاکټر انور شاه ډیوه سره خبرو کې وایي" د داسې بې وزله خلکو مرستو لپاره که يو خوا د خوراکي شيانو پيداوار زياتول او د دې ګټې عام ولس ته رسول پکار دي نو بل پلو د ګډو هڅو او همکارۍ د لارې د دوى مرستې کول پکار دي.

د نړیوال بينک د شمېرو له مخې په ټوله نړۍ کې شاوخوا 716 میلیونه وګړي په خورا بې وزلۍ کې ژوند کوي، چې د تېر کال په پرتله 23 میلیونه زیاتوالی ښيي.

په داسې حال کې چې په تیرو دوو پیړیو کې د سختې بې وزلۍ سره د مخ خلکو شمیر کم شوی، د پاکستان په څیر هیوادونو کې د غربت په ضد جګړه لاهم پای ته نه ده رسیدلې، چیرې چې غربت ورځ په ورځ مخ په ډیریدو دی. ‎

د افغانستان او منځنۍ اسيا سره تجارت کوونکي سوداګر وايي که څه هم د شنګهاي همکارۍ تنظيم د منطقې هېوادونه د يو بل سره وصل کولو او سيمه یيز تجارت ته ودې ورکولو باندې زور اچوي خو پاکستان کې چي ترکومه بشپړ سياسي ثبات نه وي رامنځته شوی نو د افغانستان او منځۍ اسيا سره تجارت پرمختګ نه شي کولی۔

د اقتصادي چارو پوهان او سوداګر وايي چې د خېبر پښتونخوا کارخانه دارو دپاره په منځنۍ اسيا کې د تجارت دپاره يو شمېر مواقعي شتون لري خو د پاکستان او افغانستان ترمنځه د روانو سياسي شخړو او بنکي نظام کې د ستونزو له امله ترې سوادګر ګټه نه شي پورته کولی.

د افغانستان او منځنۍ اسيا سره تجارت کوونکی منظور الهي ډیوه سره خبرو کې وایي
د خېبر پښتونخوا د کارخانو ژوند په دې کې دی چې په سيمه یيز تجارت کې د افغانستان او منځنۍ اسيا مارکيټ ته ځان ورسوي.

د هغه په خبره"دې کې دومره اساني ده منځنۍ اسيا واله چې کوم مال ملېشيا نه او انډيا نه راغواړي نو يوې نيمې نه تر دوو مياشتو پورې وخت پرې لګي او د ټرانزټ مشکلات هم وي، نو هم هغه شيان پاکستان کې جوړېږي او چې بهر نه يي راغواړي نو پاکستان نه به يې راغواړي خو اوس دې کې مرکزي بنک مشکلات جوړوي"

تاجران وايي د پاکستان په سیمه ییز تجارت کې ټوله برخه نږدې 4 فيصده جوړېږي چې د نورو هېوادونو په پرتله ډېره کمه ده۔

دوی زياتوي که څه هم د پنجاب او سیند صوبو په نسبت دا مارکيټ خېبر پښتونخوا ته زيات نږدې دی خو د يادو صوبو په مقابله کې پښتانه تاجران د بنک له لارې پېسو لېږلو رالېږلو کې د زياتو ستونزو سره مخ وي چې له امله يې مارکيټ د دوی د لاسه وځي.

د افغانستان او منځنۍ اسيا سره تجارت کوونکی منظور علي وایي" يومال ما ولېږلو او د هغې پېسې ماته راغلې او ماته پېسې اکاونټ ته نه دي راغلي او بنک په هغو کې پلټنې کوي او ماته هلته نه بل ارډر ترلاسه شي نو زه بل ارډر څنګه ولېږم، لازمي خبره ده هغه ارډر به بل چرته لاړ شي هغه به ولې مانه اخلي، هغوی د ترکي او ايران سره هم لګيا دي تجارت کوي او داسې هغوی د بندرعباس پورټ هم د خپل تجارت دپاره کاروي"

تاجران وايي د سياسي شخړو په نتيجه کې د پاکستان او افغانستان ترمنځه د لارو تړل کېدو ترڅنګ د خېبر پښتونخوا صوبايي حکومت له خوا په ټرانزټ دوه فيصده ټيکس لګېدو سره هم دوه اړخيزه تجارت اغيزمن کېږي۔

دوی وايي د افغانستان او منځنۍ اسيا سره تجارت ښه کولو دپاره د شنګهاي همکارۍ په تنظيم زور اچول دومره اړين نه دي څومره چې په هېواد کې د سياسي ثبات او د جمهوري ادارو خود مختاري مهمه ده ۔

د تجار منظور الهي په وینا،" هغه خلک که زور هم واچوي او دا سياسي ثبات نه وي دلته سم حکومت نه وي نو دا معاهدې هم نه شي کولی او دا عملي کېدای هم نه شي، هغوی به خپل شور او زور اچوي خو هغوی ته خو لاري شته کنه، اوس چين نېغ په نېغه منځنۍ اسيا او افغانستان ته واخان بارډر باندې سړکونه جوړوي لګيا دی او هم د دې وجې نه چې دلته زمونږه مشکلات دي او هغوی خپله لاره وباسي، هغوی ته څه ضرورت دی چې پاکستان باندې تجارت دپاره زور واچوي چې تاسو کاروبار ښه کړئ، دا خو زمونږه کار دی"

تاجران د سرکاري شمېرو په اساس وايي د پاکستان او منځنۍ اسيا ترمنځه د دوه اړخېزه تجارت کچه د 300 نه تر 400 ميلينه ډالره مخې ته راغلې ده.

تاجران وايي د سيمه یيزو هېوادونو وصل کول او علاقايي تجارت ته ودې ورکولو دپاره اړين دي چې د افغانستان واکمنان او تاجران په اعتماد کې واخيستل شي۔

پېښور کې د سرحد چېمبر اف کامرس اېنډ انډسټريز مشر فضل مقیم خان ډیوه ته وایي که افغانستان مرکزي اېشیا سره تجارت کې شامل نه وي" نو د منځنۍ اسيا لاره خو به خلاصه وي خو هغه به ډېره اوږده وي ځکه چې د بندرعباس د لارې ايران او دوبۍ باندې به تجارت کېږي نو بيا خو د شنګهاي تنظيم مقصد ختم شو، مقصد دا دی چې دا ټول هېوادونه د ملګرو غوندې يو بل سري تعاون وکړي"

د خېبر پښتونخوا تاجران وايي په 2016 کال کې د پاکستان او افغانستان ترمنځه دوه اړخيزه تجارت خواوشا 3.5 اربه ډالرو ته رسېدلی و خو اوس يې کچه د يو ارب ډالر نه راکمه شوې ده۔

په نړیواله اؤ سیمه ییزه کچه د سرو زرو د بیعو لوړیدو سره په پاکستان کې هم د سرو زرو بیعې د تاریخ تر ټولو لوړې کچې ته رسېدلي دي.

د ډان نیوز د رپورټ تر مخه پاکستان کې د 10 ګرامه سرو زرو بیعه 1886 روپۍ اؤ د یوې تولې بیعه 2200 روپۍ ختلې ده.

د سرو زرو په نرخ کې ددې نوې اضافې سره اوس پاکستان کې یوه توله سره زر په 2 لکه 77 زره اؤ 200 روپۍ خرڅېږي اؤ د 10ګرامه سرو زرو بیعه 2 لکه 37 زره اؤ 654ؤ روپو ته رسېدلې ده.

رپورټ وایي په په نړیواله کچه د سرو زرو بیعه کې د یو اونس په سر 22 ډالر اضافه شوې اؤ ددې نرخ اوس 2675 ډالرو ته رسېدلی دی.

تر دې مخکې په 26م ستمبر د سرو زرو بیعې تر ټولو لوړې کچې ته رسېدلې وې اؤ یوه توله سره زر په پاکستان کې 2 لکه اؤ 77 زره روپۍ خرڅېدل په دغه مهال نړیوال مارکیټ کې د سرو زرو بیعه په یو اونس کې 12 ډالر په بره تللې اؤ 2665 ډالر ته رسېدلې ده.

ډان ورځپاڼې پاکستان کې د زرګرانو د اتحادیې د مشر محمد ارشد له خولې ویلي تر څو چې د اسرایل اؤ غزې شخړه روانه وي تر هغې به په نړیوال مارکیټ کې د سرو زرو نرخونه د فشار د لاندې وي اؤ دا به ښکته پورته ځي.

د روان کال د جنورۍ په وړومبۍ نیټه پاکستان کې د یوې تولې سرو زره بیعه 2 لکه، 19 زره اؤ 700 روپۍ او د 10 ګرامو سرو زرو بیعه 1 لک، 88 زره اؤ 357 روپۍ وه.

همدا شان په دغه وخت نړیوال مارکیټ کې د سرو زرو بیعه 2 زره اؤ 82 ډالر وه۔

د نړۍ په کچه د سرو زرو بیعې د لندن په بلین مارکیټ کې ټاکل کیږي چې دا په ټوله نړۍ کې د سرو زرو د کاروبار تر ټولو ستر مارکیټ یا پلیټ فارم دی اؤ د نړۍ د سرو زرو ستر کاروباریان د لندن د بلین مارکیټ سره تړلي .

څېړونکي وایي اوس دغه مارکیټ کې د سرو زرو نرخونه په بره روان دي نو ځکه یې اغېزې ټوله نړۍ کې د سرو زرو په مارکیټ کیږي اؤ د دې ترڅنګ منځني ختیځ کې تاوجن وضعیت هم د سرو زرو د بیعو د لوړ والي لامل شوی دی.

د پېښور د اندر شیر بازار د زرګرانو د اتحادیې غړي حاجي اسحاق خاتېره میاشت ډیوه ته ویلي وؤ، د سرو زرو د بیعو لوړوالي د دوي کاروبارونه ختمېدو ته راوستي دي اؤ اوس د سرو زرو اخستل د عامو خلکو په وس کې نه دي اؤ زیاتره خلک په ودونو ښادو کې مصنوعي کالي پتري استعمالوي.

نوموړی ویلي د سرو زرو بیعې چې لوړې شوي نو د دوي روزګار ورسره نزدې 90 فیصدي په ټپه شوی اؤ وایي اوس یوازې لویې سرمایه داران په سرو زرو کې خپله سرمایه بندوي اؤ له دغې لارې نه یوازې خپلې پیسې خوندي کوي بلکې ګټې هم ترلاسه کوي.

څېړونکي اؤ د سرو زرو کاروباریان وایي چې غزې کې د سیوا شوي تاو تریخوالي اؤ د امریکې د فیډرل ریزرو د سود په کچه کې د کمي له امله په نړیواله کچه د سرو زرو بیعې په بره تللي دي.

د اکتوبر په 16مه په اسلام آباد کې ترسره شوې د شنګهاي همکاریو د تنظیم دسرمشریزې غونډې په ګډه اعلامیه کې ویل شوي چې دغه سازمان به د سیاست، امنیت، سوداګرۍ او اقتصاد په برخو کې خپلې همکارۍ زیاتوي.

اعلامیه کې ویل شوي چې د نړیوالې سوداګرۍ په وړاندې د خنډونو لرې کولو او خوندي سوداګرۍ پر وړاندې ګډو هڅوته به دوام ورکړې شی خو څېړونکي وایي، د 2023م کال د بشکیک په سرمشریزه غونډه کې هم په ورته مسایلو بحث شوی ؤ خو د افغانستان وضعیت، د هند او پاکستان ترمنځ کړکېچ او پر ځینو غړو هیوادونو باندې بندیزونه لا هم په همکارۍ کې خنډ دي.

په اسلام اباد کې د اکتوبر په پنځلسمه نیټه پېل شوې د شانګهای د همکارۍ د سازمان په دوه ورځنۍ غونډه کې د چین، روس ، بیلاروس، قزاقستان، قرغزستان، تاجکستان او ازبکستان د وزیراعظمانو په شمول د ایران د اقتصادي چارو او د هند د بهرنیو چارو وزیرانو ګډون کړی ؤ.

د سازمان د ګډې اعلاميې له مخې، په دې غونډه کې د شانګهاي سازمان اقتصادي او سازماني فعاليتونه څيړل شوي، اؤ فورم د سیاست، امنیت، سوداګرۍ او اقتصاد په برخو کې د همکارۍ تر څنګ د بې توپيره او شفاف سوداګريز سيستم یا نظام پر جوړولو او پر یو اړخیزه بندیزونو خبرې وکړې.

د 2023م کال په اکتوبر کې په بشکک کې شوې د شنګهاي د همکاریو د سازمان دغونډې په اعلامیه کې هم استازو د سیاست، امنیت، سوداګرۍ، اقتصاد، مالیې او کلتوري اړیکو په برخه کې د همکاریو پر پراختیا ټینګار کړی ؤ.

اقتصاد پوهه رشید ازاد وي او اې ډیوه ته وایي،د شنګهایی همکارویو تنظیم کې داسې هیوادونه شامل دي چې پکې دوه ویټو پاور لري، څلور جوهري هیوادونه دي، خو په دغه هیوادونو کې غریبي هم ډیره زیاته ده، د موسمیاتې بدلونو او خپل منځي شخړو له امله یې یو بل سره اقتصادي اړیکې کمې دي.

هغه وایي د نړۍ په کچه په اوسنې وخت کې تر ټولو لویه د روس او اوکراین جنګړه هم په دې سیمه کې روانه ده، چې دا شنګهایي د غړو هیوادونو په اقتصادي رابطوې کې خنډ دی.

د شانګهاي د همکاریو تنظیم یو ډیر مهم سازمان ګرځول کیږې ځکه چې دا د نړۍ د 42 فیصده ابادۍ استازیتوب کوي او د نړیوال ناخالص کورني تولید (GDP) شاوخوا دریمه برخه جوړوي.

څیړونکې وایي په دغو هیوادونو کې د روانو ستونزو سره بیره داسې ښکارې چې دا تنظیم د مرستو اړخ ته روان دی.

خبریال انس ملک ډيوه سره خبرو کې وایي"د شنګهاي د ډلې مرسته یو داسې اړخ ته روانه ده چې سترګې پرې نه شې پټېدای ځکه چې که هغه ډی ډالرایزیشن یا ډالرو باندې د سرمایه کارې نه کولو خبره وي او که څه نورې معاملې وي چې د غربي نړۍ یو اړخ ته د کولو او د خپلې اجاره دارۍ جوړولو هڅې کیدای شي"

د شانګهاي سازمان په غونډه کې د چین بلټ اینډ روډ انیشیټیو‌ په اړه هم خبرې شوې او د اعلامې تر مخه پاکستان، قرغزستان، بیلاروس، قزاقستان، روسیې او ازبکستان د چین د بی ار اي ملاتړ وکړو.

خو هندوستان هغه هیواد دی چې د چین د یو کمریند یوې لارې پروژه کې د ګډون نه کولو دریځ یې خپل کړی دی.

اقتصاد پوهه رشید ازاد وایي،د چین او هندوستان تر منیځ تجارت په بلیونو ډالرو کې دی که چرې بې ار آي جوړ شي نو زیاته برخه یې د پاکستان څخه تیریږي.

هغه وایي که چرې هندوستان د بي ار آي برخه جوړه شي نو هندوستان ته به افغانستان او منځني اسیاسي هیوادونو ته لاس رسی ترلاسه شي، نو هندوستان د دې څخه ګټه ترلاسه کولی شي.خو د دې لپاره به مشرانو ته خپل منځي ستونزې هوارول وي.

ځیړونکي وایي د غړو هیوادونو تر منیځ اقتصادي او سوداکریزو ځمکنیو رابطو کې افغانستان یو لوې خنډ دی چې کال 2021م پورې د څارونکي په توګه یې د شنګهاي سازمان په غونډو کې ګډون درلودو خو د طالبانو د حکومت له راتلو ورسته د تیرو دریوؤ کلونو راهسې په غونډه کې د ګډون بلنه نه ده ورکړل شوې.